Θα ήταν γελοίο να υποστηρίξουμε ότι η ψυχολογία μπορεί να γιατρέψει όλα τα κακά του κόσμου. Όμως μια ολόκληρη σειρά από προβλήματα, που αναπόφευκτα θα μας απασχολήσουν στο μέλλον, μπορούν να αντιμετωπιστούν πολύ καλύτερα αν ξέρουμε πως συμπεριφέρονται οι άνθρωποι.
Ο υπερπληθυσμός έχει γίνει ο εφιάλτης μας. Μήπως θα λυνόταν το πρόβλημα με την καθιέρωση της υπερχρεωτικής στείρωσης ή της ευθανασίας; Και ποιες θα ήταν οι ψυχολογικές επιπτώσεις; Τι είδους κοινωνία θα φτιάχνουμε έτσι; Δεν θα ήταν καλύτερο να μπορούν οι άνθρωποι, μεσώ της εξαρτημένης μάθησης, να ελέγχουν το ρυθμό των γεννήσεων; Σε περίπτωση καταστροφής, θα μπορούσε να αντιστραφεί η διαδικασία; Θα μπορούσε να αποφευχθεί ο εμφανέστατος κίνδυνος του πυρηνικού πολέμου;
Αυτά δεν είναι πολιτικά προβλήματα. Πολιτικές πράξεις όμως είναι τα μέτρα που παίρνονται για την αντιμετώπιση τους. Και αν κατέχουμε καλά τη γνώση που μας προσφέρει η ψυχολογία, θα μπορούμε να εξασφαλίσουμε ότι οι πολιτικές πράξεις θα λάβουν υπόψη τους τα συμφέροντά μας. Προς το παρόν αυτή η γνώση είναι πολύ λίγο διαδεδομένη ανάμεσα σε μας, ενώ την κατέχουν καλά εκείνοι (οι κυβερνήσεις, οι εντολοδόχοι, οι έμποροι, οι στρατιωτικοί). Και μόνο το γεγονός ότι χρησιμοποιούμε τις λέξεις "εμείς" και "εκείνοι" δείχνει ότι δεν υπάρχει κανενός είδους ουσιαστική συναλλαγή.
Ο ΜΗ ΚΟΙΝΟΣ ΝΟΥΣ
Ζητιέται από τους ψυχολόγους να επέμβουν σε προβλήματα που άλλοτε ήταν θέμα κοινού νου άλλα που τελικά αποδεικνύεται ότι ο "κοινός νους" δεν είναι και τόσο λογικός. Τι θα κάνατε αν ήσασταν κτηνοτρόφος και τα αδέσποτα σκυλιά κυνηγούσαν τα κοπάδια σας; ένας κτηνοτρόφος απάντησε ότι θα πυροβολούσε τα σκυλιά. Άλλα στις μέρες μας η προσπάθεια διατήρησης των ειδών περιλαμβάνει και τα σκυλιά και οι ψυχολόγοι πρότειναν μια καλύτερη λύση. Η αποφυγή μεσώ της εξαρτημένης μάθησης είναι μια τεχνική που χρησιμοποιείται για τους τοξικομανείς και για την αλλαγή ανεπιθύμητης συμπεριφοράς κυρίως του αλκοολισμού. Η μεταφορά της τεχνικής αυτής, από την κλινική του ψυχολόγου στα λιβάδια του κτηνοτρόφου, μπορεί να έχει μεγάλη επιτυχία. Δολώματα από αρνίσιο κρέας, ποτισμένο με εμετικό φάρμακο, ανάγκασαν τα σκυλιά να παρατήσουν τα πρόβατα και να στραφούν...στα κουνέλια.
Βέβαια υπάρχουν άλλα θέματα που είναι πιο κοντά στην ψυχολογική μελέτη. Είναι πράγματι οι γυναίκες το "ασθενές φύλο"; Οι τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι οι γυναίκες έχουν πολύ καλύτερο έλεγχο της φυσιολογίας τους από τους άντρες. Και πολλά άλλα θέματα, από το σχετικά κοινότυπο (γιατί αρέσει στους ανθρώπους να βλέπουν ταινίες τρόμου;) μέχρι το πιο θεμελιακά σημαντικό (γιατί ένα παιδί τεσσάρων χρόνων μαθαίνει καλύτερα και γρηγορότερα κινέζικα από το φοιτητή του πανεπιστημίου που βρίσκεται στην ακμή της μαθησιακής του ικανότητας;).
Αν η επιστημονική παρατήρηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς δεν έχει αλλάξει κατεύθυνση - από την κατηγοριοποίηση των "θυμικών" καταστάσεων στην ελεγχόμενη πειραματική ψυχολογία - δεν θα μπορούσαμε τώρα να ασχοληθούμε με προβλήματα όπως: τι είμαστε και πως συμπεριφερόμαστε. Δεν θα υπήρχε μια σταθερή και αξιόπιστη βάση απ όπου να ξεκινήσουμε την αργή και επίπονη διαδικασία της αυτογνωσίας.
Ο υπερπληθυσμός έχει γίνει ο εφιάλτης μας. Μήπως θα λυνόταν το πρόβλημα με την καθιέρωση της υπερχρεωτικής στείρωσης ή της ευθανασίας; Και ποιες θα ήταν οι ψυχολογικές επιπτώσεις; Τι είδους κοινωνία θα φτιάχνουμε έτσι; Δεν θα ήταν καλύτερο να μπορούν οι άνθρωποι, μεσώ της εξαρτημένης μάθησης, να ελέγχουν το ρυθμό των γεννήσεων; Σε περίπτωση καταστροφής, θα μπορούσε να αντιστραφεί η διαδικασία; Θα μπορούσε να αποφευχθεί ο εμφανέστατος κίνδυνος του πυρηνικού πολέμου;
Αυτά δεν είναι πολιτικά προβλήματα. Πολιτικές πράξεις όμως είναι τα μέτρα που παίρνονται για την αντιμετώπιση τους. Και αν κατέχουμε καλά τη γνώση που μας προσφέρει η ψυχολογία, θα μπορούμε να εξασφαλίσουμε ότι οι πολιτικές πράξεις θα λάβουν υπόψη τους τα συμφέροντά μας. Προς το παρόν αυτή η γνώση είναι πολύ λίγο διαδεδομένη ανάμεσα σε μας, ενώ την κατέχουν καλά εκείνοι (οι κυβερνήσεις, οι εντολοδόχοι, οι έμποροι, οι στρατιωτικοί). Και μόνο το γεγονός ότι χρησιμοποιούμε τις λέξεις "εμείς" και "εκείνοι" δείχνει ότι δεν υπάρχει κανενός είδους ουσιαστική συναλλαγή.
Ο ΜΗ ΚΟΙΝΟΣ ΝΟΥΣ
Ζητιέται από τους ψυχολόγους να επέμβουν σε προβλήματα που άλλοτε ήταν θέμα κοινού νου άλλα που τελικά αποδεικνύεται ότι ο "κοινός νους" δεν είναι και τόσο λογικός. Τι θα κάνατε αν ήσασταν κτηνοτρόφος και τα αδέσποτα σκυλιά κυνηγούσαν τα κοπάδια σας; ένας κτηνοτρόφος απάντησε ότι θα πυροβολούσε τα σκυλιά. Άλλα στις μέρες μας η προσπάθεια διατήρησης των ειδών περιλαμβάνει και τα σκυλιά και οι ψυχολόγοι πρότειναν μια καλύτερη λύση. Η αποφυγή μεσώ της εξαρτημένης μάθησης είναι μια τεχνική που χρησιμοποιείται για τους τοξικομανείς και για την αλλαγή ανεπιθύμητης συμπεριφοράς κυρίως του αλκοολισμού. Η μεταφορά της τεχνικής αυτής, από την κλινική του ψυχολόγου στα λιβάδια του κτηνοτρόφου, μπορεί να έχει μεγάλη επιτυχία. Δολώματα από αρνίσιο κρέας, ποτισμένο με εμετικό φάρμακο, ανάγκασαν τα σκυλιά να παρατήσουν τα πρόβατα και να στραφούν...στα κουνέλια.
Βέβαια υπάρχουν άλλα θέματα που είναι πιο κοντά στην ψυχολογική μελέτη. Είναι πράγματι οι γυναίκες το "ασθενές φύλο"; Οι τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι οι γυναίκες έχουν πολύ καλύτερο έλεγχο της φυσιολογίας τους από τους άντρες. Και πολλά άλλα θέματα, από το σχετικά κοινότυπο (γιατί αρέσει στους ανθρώπους να βλέπουν ταινίες τρόμου;) μέχρι το πιο θεμελιακά σημαντικό (γιατί ένα παιδί τεσσάρων χρόνων μαθαίνει καλύτερα και γρηγορότερα κινέζικα από το φοιτητή του πανεπιστημίου που βρίσκεται στην ακμή της μαθησιακής του ικανότητας;).
Αν η επιστημονική παρατήρηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς δεν έχει αλλάξει κατεύθυνση - από την κατηγοριοποίηση των "θυμικών" καταστάσεων στην ελεγχόμενη πειραματική ψυχολογία - δεν θα μπορούσαμε τώρα να ασχοληθούμε με προβλήματα όπως: τι είμαστε και πως συμπεριφερόμαστε. Δεν θα υπήρχε μια σταθερή και αξιόπιστη βάση απ όπου να ξεκινήσουμε την αργή και επίπονη διαδικασία της αυτογνωσίας.
