Έκλειψη

Η έκλειψη είναι η φαινομενική εξαφάνιση ενός ουράνιου σώματος από το οπτικό πεδίο ενός άλλου ουράνιου σώματος λόγω της παρεμβολής μεταξύ τους κάποιου άλλου ουράνιου σώματος. Στο ηλιακό μας σύστημα το φαινόμενο της έκλειψης συμβαίνει με τη φαινομενική εξαφάνιση για λίγα λεπτά του Ήλιου ή της Σελήνης, λόγω παρεμβολής μεταξύ Γης και Ήλιου της Σελήνης ή μεταξύ Σελήνης και Ήλιου της Γης. Οι εξαφανίσεις αυτές οφείλονται στη σκιά και παρασκιά που αφήνουν πίσω τους η φωτιζόμενη από τον Ήλιο Σελήνη (Σ) και η Γη (Γ). Παρασκιά δίνουν οι φωτεινές πηγές μεγάλων διαστάσεων όπως π.χ. ο Ήλιος από τις εσωτερικές εφαπτόμενες ακτίνες που σχηματίζουν κόλουρο κώνο, ενώ το παρεμβαλλόμενο σώμα (Σελήνη ή Γη) αφήνει πίσω του κωνική σκιά με τις εξωτερικές εφαπτόμενες.

α) Εκλείψεις Σελήνης. Συμβαίνουν όταν η Σελήνη μπει στον κώνο της σκιάς της Γης. Ολική έκλειψη λέγεται όταν μπει ολόκληρη η Σελήνη. Μερική όταν χαθεί ένα μόνο μέρος της. Για να συμβεί έκλειψη Σελήνης θα πρέπει ο κώνος της σκιάς της Γης να διευθύνεται προς την τροχιά της Σελήνης. Για να μπει όμως η Σελήνη μέσα στη γήινη σκιά, όταν έχουμε πανσέληνο (δηλαδή Σελήνη και Ήλιο σε αντίθεση) θα πρέπει τα επίπεδα σεληνιακής και γήινης τροχιάς να συμπίπτουν, οπότε Ήλιος - Γη - Σελήνη θα βρίσκονται στην ίδια ευθεία γραμμή. Η Σελήνη κατά τις ολικές εκλείψεις παίρνει ένα χαλκοκίτρινο χρώμα, λόγω διάθλασης του σεληνιακού φωτός από τη γήινη ατμόσφαιρα.

β) Εκλείψεις Ήλιου. Συμβαίνουν όταν η σκιά του σεληνιακού δίσκου διατρέχει λωρίδα της γήινης επιφάνειας πλάτους 300 χλμ. Ολική έκλειψη του Ήλιου συμβαίνει στους τόπους εκείνους που φτάνει η σκιά της Σελήνης. Τότε ο δίσκος της Σελήνης κρύβει το δίσκο του Ήλιου. Μερική έκλειψη Ήλιου έχουν οι τόποι στους οποίους πέφτει η παρασκιά, οπότε μέρος μόνο του ηλιακού δίσκου κρύβεται από τη Σελήνη. Δακτυλιοειδή έκλειψη έχουν οι τόποι στους οποίους φτάνει η προέκταση της κωνικής σκιάς, γιατί η Σελήνη απέχει πολύ από τη Γη. Έτσι η Σελήνη αφήνει ακάλυπτο λεπτό δακτύλιο του ηλιακού δίσκου που διαρκεί μέχρι 13 λεπτά (12,42 λεπτά ).

Εκλείψεις Σελήνης - Εκλείψεις Ήλιου

Τα φαινόμενα που συμβαίνουν κατά τις ηλιακές εκλείψεις είναι εντυπωσιακά. Η σκιά της Σελήνης φαίνεται σαν κινούμενη στήλη καπνού, σαν μαύρο σύννεφο. Πάνω στη Γη πνέει ο άνεμος της έκλειψης, η θερμοκρασία πέφτει, σκιές κινούνται περίεργα στο έδαφος, τα ζώα εκδηλώνουν έντονα την ανησυχία τους, η ψυχολογία του ανθρώπου αλλάζει, στον ουρανό διακρίνονται άστρα (αν και είναι μέρα) κ.ά. Ο δίσκος του Ήλιου για 10", λίγο πριν και λίγο μετά την ολική του απόκρυψη από τη Σελήνη, φαίνεται να περιβάλλεται από φωτεινό κομπολόι. Κατά τη διάρκεια των ολικών εκλείψεων διακρίνονται με γυμνό μάτι οι προεξοχές της ηλιακής χρωμόσφαιρας και γίνονται αξιόλογες επιστημονικές παρατηρήσεις στο ηλιακό στέμμα, την ατμόσφαιρα του Ήλιου, τα μαγνητικά πεδία, τις ραδιοεκπομπές του Ήλιου κ.ά.

Ποια είναι η συχνότητα επανάληψης εκλείψεων. Οι εκλείψεις επαναλαμβάνονται με την ίδια σειρά κάθε 18 χρόνια και 11 μέρες, όσος είναι ο χρόνος 223 συνοδικών μηνών (των 29,53 ημ.) = 6585,3 ημ. Η περίοδος αυτή λέγεται σάρος και οφείλεται στην κίνηση της Σελήνης (αναδρομή των συνδέσμων) σε σχέση προς την κίνηση της Γης, οπότε η τομή των τροχιών τους αλλάζει θέσεις πάνω στην τροχιά της Γης σε 18 χρόνια και 11 ημέρες, αλλά μόνο οι 70 δίνουν ευθυγραμμίσεις για εκλείψεις (29 Σελήνης + 41 Ήλιου). Ο σάρος δίνει βέβαια ημερομηνίες επανάληψης των εκλείψεων, δεν προσδιορίζει όμως τους τόπους που θα διατρέξει η σεληνιακή σκιά. Κάθε χρόνο γίνονται 2-7 εκλείψεις, από τις οποίες 4 ή 5 ηλιακές και 2 ή 3 σεληνιακές. Αν συμβούν μόνο 2, αυτές είναι ηλιακές.

Ακριβή στοιχεία χρόνου και χάρτες εκλείψεων δίνονται στις λεγόμενες αστρονομικές εφημερίδες. Στο ογκώδες βιβλίο του Oppolzer «Canon of eclipses» βρίσκονται πίνακες με ημερομηνίες και χρόνους εκλείψεων, διάρκεια, γεωγραφικό πλάτος και μήκος των τόπων που θα περάσει η σκιά των εκλείψεων κ.ά. Ειδικοί χάρτες δείχνουν, για κάθε 20 χρόνια, το είδος (ολική, μερική, δακτυλιοειδή) και την πορεία (της σκιάς πάνω στη Γη) των εκλείψεων. Έτσι βρίσκουμε ότι η ολική έκλειψη Ήλιου στις 28 Απριλίου 1930 επαναλήφθηκε στις 9 (28 +11 - 39) Μαΐου 1948 (30 + 18 = 48), επίσης έγινε ορατή στην Ελλάδα στις 20 Μαΐου (9 + 11 =20) του 1966 (48 + 18= 66) και συνέβη ξανά στις 31 Μαΐου του 1984, οπότε ήταν ορατή σε άλλους τόπους.

Ο Θαλής ο Μιλήσιος στηρίχτηκε στην περίοδο του σάρου (18 έτη, 11 ημ.) και πρόβλεψε την έκλειψη του Ήλιου της 28ης Μαΐου του 585 π.Χ. Τόσο εντυπωσίασε η πρόβλεψη εκείνη, που σταμάτησε ο επταετής λυδομηδικός πόλεμος. Λαμβάνονται υπόψιν οι εκλείψεις και στην αστρολογία όταν συντάσσεται ένα ωροσκόπιο.

Όσον αφορά την λαογραφία και την μυθολογία, πολλοί λαοί για να εξηγήσουν το φαινόμενο των εκλείψεων δημιούργησαν μύθους με δράκοντες και δαίμονες που προσπαθούν να καταπιούν τον Ήλιο και τη Σελήνη. Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν τις εκλείψεις καθαιρέσεις, επειδή πίστευαν ότι κακές μάγισσες κατέβαζαν από το θρόνο τους τον Ήλιο και τη Σελήνη. Στην αρχαία Βαβυλώνα πίστευαν ότι η Σελήνη περιβάλλεται από 7 κακούς δαίμονες (πνεύματα) που την πιέζουν λυσσασμένα. Ανάλογες δοξασίες εμφανίστηκαν σε όλους τους λαούς.