Ο Ήλιος ως κέντρο του συστήματος

Ο Ήλιος αποτελεί το κέντρο σε ένα μεγάλο σύστημα από ουράνια σώματα, όπου κυριαρχεί με την τεράστια μάζα του, αναγκάζοντας τα σώματα αυτά να διαγράφουν κλειστές τροχιές στο ισχυρό του πεδίο βαρύτητας. Αυτά τα σώματα είναι σχετικά μεγάλα, λίγο μικρότερα ή κατά πολύ μεγαλύτερα από τη Γη, και διαγράφουν κυκλικές, σχεδόν, τροχιές, πού παρουσιάζουν μια ελάχιστη κλίση πάνω στο επίπεδο τής τροχιάς τής Γης. Η κατεύθυνση της περιστροφής είναι η ίδια για όλους τούς πλανήτες. Είναι αντίθετη από την κατεύθυνση πού έχουν οι δείχτες στο ρολόι, αν κοιτάζουμε το πλανητικό σύστημα από το βόρειο πόλο της ελλειπτικής τροχιάς. Η τροχιά της Γης γύρω από τον Ήλιο έχει το σχήμα τής έλλειψης.

Ονομάστηκε έτσι, επειδή οι εκλείψεις τού Ηλίου και τής Σελήνης γίνονται όταν η Σελήνη βρίσκεται ή πάνω στην τροχιά της Γης ή πολύ κοντά της. Οι πλανήτες, έκτος από τον Ερμή και την Αφροδίτη συνοδεύονται από έναν ή περισσότερους δορυφόρους, πού είναι δευτερεύοντα ουράνια σώματα, πού περιστρέφονται γύρω από τούς πλανήτες και μαζί με αυτούς γύρω από τον Ήλιο. Το μέγεθος των δορυφόρων κυμαίνεται ανάμεσα στο μέγεθος τού μικρότερου πλανήτη Ερμή και σε διάμετρο μόνο μερικών δεκάδων χιλιομέτρων, όπως είναι οι δυο δορυφόροι του Άρη.

Η κατεύθυνση στην περιστροφή και στους δορυφόρους είναι η ίδια με την κατεύθυνση πού έχουν οι πλανήτες. Υπάρχουν όμως και μερικές εξαιρέσεις, που αφορούν τους μικρότερους από τους δορυφόρους των μεγάλων πλανητών. Ανάμεσα στον Άρη και στο Δία, αλλά και πιο πέρα από τα όρια των τροχιών τους, γυρνούν γύρω από τον Ήλιο χιλιάδες αστεροειδείς πλανήτες. Αυτοί είναι μικροί πλανήτες, πού οι μεγαλύτεροι έχουν, περίπου, την έκταση τής Ελλάδας ενώ οι μικρότεροι, όπως ο Ίκαρος δεν ξεπερνούν τον όγκο τού Λυκαβηττού.

Οι αστεροειδείς πήραν αυτό το όνομα, γιατί και με τα ισχυρότερα τηλεσκόπια όταν τούς δούμε, δεν παρουσιάζουν αισθητό δίσκο, αλλά μοιάζουν με συνηθισμένους αμυδρούς αστέρες. Οι μεγαλύτεροι αστεροειδείς είναι, πιθανόν, σφαιρικοί. Όμως, οι μικρότεροι είναι σίγουρο ότι έχουν ακανόνιστο σχήμα βράχων, πράγμα που το αποδεικνύει και το γεγονός ότι πολλοί από αυτούς, όπως ο Έρωτας, παρουσιάζουν μεταβολές στη λαμπρότητά τους. Έτσι φτάνουμε στο συμπέρασμα, ότι έχουν σχήμα στενόμακρο και, όπως περιστρέφονται γύρω από τον άξονά τους, μας δείχνουν πότε τη μικρή τους πλευρά και πότε τη μεγάλη τους. Οι τροχιές των αστεροειδών έχουν, συνήθως, μεγαλύτερη εκκεντρότητα από τις τροχιές των μεγάλων πλανητών. Όμοια και η κλίση τους πάνω στο επίπεδο της ελλειπτικής είναι και αυτή συνήθως μεγαλύτερη. Η κατεύθυνση, όμως, της περιστροφής τους γύρω από τον Ήλιο είναι η ίδια με την κατεύθυνση πού έχουν οι πλανήτες.

κομήτης

Εκτός από τα «τακτικά» μέλη του, κατά κάποιο τρόπο, που αναφέραμε πιο πάνω, το ηλιακό σύστημα έχει και τα «έκτακτα» μέλη του. Αυτά είναι ουράνια σώματα, που προσωρινά μόνο δεσμεύονται από την ηλιακή έλξη, από την οποία αργότερα ξεφεύγουν. Αυτά τα «έκτακτα» μέλη στην ηλιακή οικογένεια είναι οι κομήτες. Κανένας δεν ξέρει πόσοι κομήτες στρέφονται σε μια ορισμένη χρονική στιγμή γύρω από τον Ήλιο με ακρίβεια.

Και αυτό, γιατί οι κομήτες, οι οποίοι αποτελούνται από μια στερεά ύλη και από παγωμένο αέρα, δεν φαίνονται από τη Γη, παρά μόνο τότε πού πλησιάζουν προς τον Ήλιο, τού όποιου η θερμότητα προκαλεί την εξάτμιση υλικών, πού εύκολα εξατμίζονται και τα οποία περιέχει ο πυρήνας τους. Αυτά τα υλικά πού εξατμίζονται, πού, συνήθως, είναι αέρια τα οποία αποτελούν ενώσεις του άνθρακα σχηματίζουν γύρω από το στερεό πυρήνα τους μια «κεφαλή», δηλαδή μια προσωρινή ατμόσφαιρα, άλλοτε όμως και «ουρά», όταν αυτή η ατμόσφαιρα, κάτω από την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας, απλώνεται προς την αντίθετη πλευρά με τον Ήλιο.

Οι τροχιές των κομητών είναι συνήθως «παραβολικές» δηλαδή ανοιχτές, πού δεν κλείνουν. Οι κομήτες έρχονται από το άπειρο και αφού προσπεράσουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα τον Ήλιο, ξαναγυρνούν στο Χάος. Συμβαίνει όμως, κάτω από την επίδραση των έλξεων των πλανητών και ιδιαίτερα τού Δία, οι τροχιές των κομητών να «κλείνουν» δηλαδή να γίνονται ελλειπτικές. Σε αυτή την περίπτωση ο κομήτης «παγιδεύεται» στο ηλιακό σύστημα, και μεταβάλλεται σε περιοδικό ουράνιο σώμα πού φανερώνεται κατά κανονικά διαστήματα γύρω και κοντά στον Ήλιο. Αλλά και πάλι - πράγμα πού γίνεται συχνά - μια άλλη προσέγγιση του με κάποιο πλανήτη μπορεί να αλλάξει την τροχιά του και να την κάνει «υπερβολική», οπότε ο κομήτης χάνεται. Οι τροχιές στους κομήτες παρουσιάζουν τυχαίες κλίσεις πάνω στο επίπεδο τού ηλιακού συστήματος. Και η κατεύθυνση της περιστροφής τους είναι πότε «ορθή», δηλαδή η ίδια με αυτή των άλλων πλανητών, και πότε «ανάδρομος», δηλαδή αντίθετη με αυτή την κατεύθυνση.

μετεωρίτες

Ολόκληρος ο χώρος πού κατέχει το ηλιακό σύστημα είναι γεμάτος από μικρά κομμάτια ύλης, τούς μετεωρίτες, πού ζυγίζουν μερικούς τόνους, καθώς και από τα απειροελάχιστα σωματίδια, που αποτελούν την κοσμική ακτινοβολία. Όσα από τα σώματα βρίσκονται κοντά στον Ήλιο και φωτίζονται έντονα από αυτόν σχηματίζουν το λεγόμενο «Ζωδιακό φως», μια ταινία δηλαδή, με απαλό φέγγισμα, πού απλώνεται και από τις δυο μεριές τού άστρου της ημέρας και ξεχωρίζει, με ευνοϊκές συνθήκες στα εύκρατα κλίματα, σαν μια φωτεινή ταινία μετά τη δύση του Ηλίου ή πριν από την ανατολή του.