Φόβος - Αγωνία - Άγχος

Οι σχέσεις, οι δεσμοί και οι ομοιότητες ανάμεσα στο φόβο, την αγωνία και το άγχος είναι φανερές σχεδόν σε όλους. Πολλοί που ασχολήθηκαν με τη μελέτη τους διαφωνούν σε πολλά σημεία όσον άφορα το χαρακτηρισμό τους, την ταύτισή τους ή τις διαφορές τους.

Ο φόβος χαρακτηρίζεται κυρίως από την παρουσία και τη γνώση ενός εξωτερικού, αντικειμενικού, υπαρκτού, αληθινού κινδύνου. Είναι κάτι το συγκεκριμένο, το φανερό, το γνωστό, σαν κάτι το προσωπικά και αναμφισβήτητα επικίνδυνο. Ενώ στο άγχος, o κίνδυνος και η απειλή βρίσκονται κάπου κρυμμένα και παραμονεύουν, δεν είναι παρόντα, αλλά κάπου στο κοντινό μέλλον, και όλο πλησιάζουν και σχεδόν περιτριγυρίζουν και «ακουμπούν» το υποκείμενο, και δεν είναι γνωστά και σαφή, αλλά άγνωστα και απροσδιόριστα. Στο άγχος η απειλή και ο κίνδυνος είναι παρόντα και ταυτόχρονα απόντα, τωρινά και μελλοντικά, γνωστά σαν κίνδυνος και άγνωστα σαν παρουσία και αντικείμενό της, ελκυστικά και απωθητικά, σαν μια υποκειμενική διάσταση που αναβλύζει από τα βάθη του είναι και ταυτόχρονα και σαν αντικείμενο εξωτερικό, σαν ένα καρκίνωμα της ίδιας της υπάρξεως.

Ο φόβος είναι εξωτερική παρουσία, ενώ το άγχος υποκειμενικό δημιούργημα. Ο φόβος, επειδή είναι αντικειμενική παρουσία ενός κινδύνου, δημιουργεί ή την τάση της αποφυγής και της φυγής ή την προετοιμασία για την επίθεση και τον αγώνα. Το άγχος όμως επειδή είναι αναμονή του άγνωστου και του απροσδιόριστου, καθηλώνει, αδρανοποιεί και παραλύει. Μπροστά στο φόβο, μπορείς να διακρίνεις τον ήρωα από το δειλό, αλλά μπροστά στο άγχος δεν το μπορείς, για αυτό πολλοί προτιμούν να ριχτούν στη μάχη για να αντιπαλέψουν και αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο, παρά τη βασανιστική, αγχώδη, καταπιεστική και ανυπόφορη αναμονή του.

φόβος

Η αγωνία προκαλεί περισσότερη ανησυχία από το άγχος για αυτό και προκαλεί και εντονότερες κινητικές αντιδράσεις για αποφυγή, αποτροπή και κατανίκηση του κινδύνου, από ότι το άγχος που διαποτίζει, ακινητοποιεί, παραλύει, και καταβάλλει, για αυτό και το άγχος γίνεται αντιληπτό σαν ένα βίωμα αποτυχίας, αδυναμίας, ηττοπάθειας, ελλείψεως προσαρμογής. Το πνεύμα ακινητοποιείται περισσότερο στο άγχος από ότι στην αγωνία, για αυτό και στην αγωνία ψάχνει κανείς να βρει μια λύση και μια διέξοδο, ενώ στο άγχος ζει κανείς πιο πολύ το δράμα του και τη δυστυχία του παρά τα σκέφτεται, και εγκαταλείπεται σε αυτά. Στην αγωνία το αντικείμενο της είναι πιο φανερό, πιο εξωτερικό, πιο πραγματικό και προσιτό από ότι στο άγχος, για αυτό στη μια περίπτωση (αγωνία) υπάρχει πάντα μια πιθανότητα διαφυγής, διεξόδου, και ελπίδας, με συνέπεια την ανάπτυξη δραστηριότητας, έστω και αποτυχημένης και ανοργάνωτης, αινώ στο άγχος είναι το ίδιο το εγώ πού το δημιουργεί χωρίς να το θέλει, και χωρίς και να γνωρίζει ούτε τις αίτιες του, αλλά ούτε και τη φύση του, για αυτό το ζει σαν κάτι που δεν μπορεί να το αντιμετωπίσει και το αποφύγει. Στο άγχος προβάλλεται πάντα η συγκυριακή, αντινομική, αμφιθυμική, και βαθιά δραματική φύση της ανθρώπινης υπάρξεως, που το άγχος αποτελεί εκφραστικό και συνειδησιακό της γεγονός. Στο άγχος το άτομο ζει το δράμα τής εσωτερικής ενοχής, της «αμαρτίας», του «κακού», της αδυναμίας του.

αγωνία

Το άγχος είναι μια ειδική οδυνηρή συγκινησιακή κατάσταση αποκλειστικό σχεδόν προνόμιο και έκφραση της βαθιά δραματικής ανθρώπινης υποστάσεως. Το κυριότερο χαρακτηριστικό του είναι ότι αποτελεί ένα σωματο-ψυχικό βίωμα μιας βαθιάς και οδυνηρής αναταραχής, που προκαλείται από την αντίληψη της αναμονής ενός ακαθόριστου επικείμενου κινδύνου. Το άγχος είναι ταυτόχρονα και συνειδησιακό γεγονός και σωματική αίσθηση. Το άγχος στη δίνη του παρασύρει ολόκληρο το ανθρώπινο είναι, που παραλύει μπροστά του, και το συλλαμβάνει από τη μια μεριά σαν ένα συνειδησιακό βίωμα και από την άλλη σαν ένα σωματικό-αισθητηριακό γεγονός (αίσθημα πνιγμού, συσφίξεως κλπ.).

Το άγχος αποτελεί συστατικό στοιχείο της ανθρώπινης υπάρξεως και υπάρχει «δυνάμει» στην ανθρώπινη φύση, εμφανιζόμενο είτε σαν παθολογικό σύμπτωμα στις καταστάσεις που αποδιοργανώνουν τη συνείδηση και την προσωπικότητα είτε παρουσιαζόμενο στην ιστορική διαδρομή των ανθρώπων προς τα πεπρωμένα τους. Το άγχος εκφράζει την αγωνία του ανθρώπου μπροστά στο αναπόφευκτο τέλος του, και σημαδεύει την πορεία του και την αέναη προωθητική του κίνηση μπροστά στον άγνωστο κόσμο, που καλείται να παραβιάσει τις πύλες του για να γίνει ένας κάποιος.

άγχος

Το άγχος χαρακτηρίζεται από τα παρακάτω, που πάντα λιγότερο ή περισσότερο, σε όλη τους την έκταση ή και σε συνδυασμό μεγαλύτερων ή μικρότερων «ποσοστών» το συγκροτούν.
Στη διάρκειά του η αγχωμένη συνείδηση ζει το δράμα μιας επερχόμενης άμεσης και αναπόφευκτης καταστροφής που πάντα αφορά στην ίδια τη ζωή, την ηθική υπόσταση, την επιστημονική καριέρα, την επαγγελματική επιτυχία, τον έρωτα σε όλες του τις εκδηλώσεις, την οικογενειακή γαλήνη, τη ζωή των αγαπημένων. Η καταστροφή αυτή επέρχεται με τη δύναμη κατακλυσμικής θεομηνίας, καταλυτικής χιονοστιβάδας, τρομακτικού εφιάλτη, παλιρροιακής πλημμύρας, που κυκλώνει και απειλεί από κάθε πλευρά. Τη στιγμή της καταλυτικής εισβολής του άγχους η αγχωμένη συνείδηση τρομοκρατείται, πανικοβάλλεται, παγώνει, καθηλώνεται ανήμπορη, και κατακλύζεται από τρομακτικές εικόνες, από δραματικές παραστάσεις που εξογκώνουν μέχρι το παραλήρημα αληθινούς ή από την αρχή φτιαγμένους κινδύνους, καταστροφές, και απειλές. Στο άγχος πάντα υπάρχει ένα ανυπόφορο, καταπιεστικό, βασανιστικό, καταθλιπτικό, και οδυνηρό συναίσθημα της αναμονής του κινδύνου και της καταστροφής. Πρόκειται για έναν απειλητικό κίνδυνο, που ενώ επέρχεται με μια δύναμη κατακλυσμική, με μια τρομακτική αναγκαιότητα και με μια ακατάλυτη μοιραιότητα, όμως ταυτόχρονα και εκ των προτέρων η αγχωμένη συνείδηση «ζει αυτή την ίδια εδώ τη στιγμή», τον κίνδυνο, την απειλή, την τιμωρία, τα βασανιστήρια, τον εκμηδενισμό, και το θάνατο, σε όλη τους την ένταση και σε όλη την έκταση των συνεπειών τους. Για αυτό το λόγο, αυτός που θα περιπλακεί στη δίνη του άγχους, στις σπείρες του ιλίγγου του, στο κέντρο του περιδινουμένου νεφελώματος του, νιώθει να παραλύει να στροβιλίζεται, να χάνεται, να «αδειάζει» από κάθε δύναμη, βούληση, και πρωτοβουλία, να είναι ανήσυχος, αναποφάσιστος, αδρανής, άβουλος, σαν μπλεγμένος στα γρανάζια μιας τρομακτικής μηχανής πού τον συνθλίβει.