Η διαμάχη φύσης - ανατροφής
Τι ποσοστό της "προσωπικότητας" μας οφείλεται στη φύση και στην ανατροφή μας; 
Η απαρχή της διαμάχης μεταξύ φύσης και ανατροφής, άλλα και της ψυχολογίας γενικότερα, πολύ συχνά αποδίδεται σε δυο Βρετανούς φιλόσοφους του 17ου αιώνα. Ο Τόμας Χόμπς υποστήριζε ότι από τη στιγμή που γεννιούνται, οι άνθρωποι καθοδηγούνται από τα ένστικτα που έχουν κληρονομήσει και έχουν πολύ λίγο προσωπικό έλεγχο πάνω στο πεπρωμένο τους. Ο Τζόν Λόκ, από την άλλη μεριά, είναι ο πατέρας της θεωρίας του "παρθένου πνεύματος", που υποστηρίζει ότι το μυαλό του νεογέννητου είναι μια λευκή πλάκα όπου πάνω της καταγράφονται όλες οι εντυπώσεις. Με τη σωστή μέθοδο καθοδήγησης, ο άνθρωπος διαμορφώνεται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. 
Το πρόβλημα φύση - ανατροφή (ή περιβάλλον - κληρονομικότητα) παλιότερα παρουσιαζόταν σαν θέση επιλογής όπου το ένα σκέλος απέκλειε το άλλο. Σήμερα οι ψυχολόγοι ενδιαφέρονται για τη σχετική σημασία της κληρονομικότητας και του περιβάλλοντος στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς. Αυτοί που θεωρούν το περιβάλλον πιο σπουδαίο είναι ένθερμοι οπαδοί της επιστημονικής μελέτης του περιβάλλοντος, γιατί, όπως λένε, το περιβάλλον το ελέγχει κανείς, άρα μπορεί να ελέγξει και τη συμπεριφορά που διαμορφώνεται μέσα σε αυτό. Οι ντετερμινιστές, αυτοί δηλαδή που θεωρούν την κληρονομικότητα σαν πιο σπουδαίο παράγοντα, υποστηρίζουν ότι οι αλλαγές του περιβάλλοντος δεν έχουν σημασία, γιατί άτομα με διαφορετική κληρονομικότητα, θα αντιδράσουν στις ελεγχόμενες αλλαγές του περιβάλλοντος με διαφορετικό τρόπο. Τα επιστημονικά δεδομένα που υπάρχουν μπορούν να ερμηνευτούν με πολλούς τρόπους. 
Σε μια μελέτη, ψυχολόγοι παρακολουθήσαν την εξέλιξη εκατό περίπου παιδιών από τη γέννησή τους ως την εφηβεία. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ορισμένα χαρακτηριστικά της ιδιοσυγκρασίας τους, που παρατηρήθηκαν κατά τη γέννηση εξακολούθησαν να κυριαρχούν σε όλα τα χρόνια της παρακολούθησης. Αυτά τα χαρακτηριστικά περιλάμβαναν - γενική διάθεση, προσαρμοστικότητα στο περιβάλλον, ηρεμία, ανησυχία, επιμονή, δραστηριότητα, παραδοχή νέων αντικείμενων και άγνωστων προσώπων. Καθώς τα παιδιά πλησίαζαν την εφηβεία, οι ψυχολόγοι ήταν σε θέση να προβλέψουν, με μεγάλο ποσοστό ακρίβειας, την προσωπικότητά τους. Αυτό θεωρήθηκε σαν απόδειξη ότι οι βιολογικές διεργασίες κυριαρχούν στην ανάπτυξη της προσωπικότητας. 
Οι "περιβαλλοντολόγοι" διαφωνούν και υποστηρίζουν ότι οι γονείς αυτών των παιδιών ανταμείβουν τα αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά που, στην εξελιγμένη τους μορφή, θα είναι αποτέλεσμα της μάθησης και όχι της κληρονομικότητας. 
Ο Ουώλτερ Μίσελ, από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, διαφώνησε ριζικά με την άποψη ότι η προσωπικότητα έχει τις βάσεις της στην κληρονομικότητα και στα έμφυτα χαρακτηριστικά. Η δική του θεωρία ήταν ότι η συμπεριφορά μας σε κάθε περίπτωση μπορεί να αλλάξει δραστικά σαν αποτέλεσμα προηγούμενων εμπειριών και, ακόμα, ότι αλλαγές στο περιβάλλον μπορούν να προκαλέσουν θεαματικές αλλαγές στην "προσωπικότητα". Ακόμα και ο τρόπος που φερόμαστε στην καθημερινή ζωή, μπορεί να αλλάξει κάτω από ορισμένες συνθήκες. 
Οι παρατηρήσεις που οδήγησαν τον Μίσελ σε αυτή την άποψη, μπορούν να αναζητηθούν σε ένα κλασικό πια πείραμα που έκαναν οι Χάρτσορν και Μέυ, πριν από 50 χρόνια. Σε μια προσπάθεια να διαπιστώσουν ποια παιδιά κάνουν "ζαβολιές" όταν τους δοθεί η ευκαιρία, κατέγραψαν την "τιμιότητα" των παιδιών σχολικής ηλικίας. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι δεν υπάρχουν πραγματικοί "ζαβολιάρηδες". Η "τιμιότητα" των παιδιών άλλαζε από δοκιμασία σε δοκιμασία. Όλα εξαρτιόνταν από το πόσο ήταν παρακινδυνευμένο, από το πόση προσπάθεια χρειαζόταν, και από το τι έκαναν τα άλλα παιδιά. 
Παρόλο που η "τιμιότητα" της παιδικής ηλικίας επηρεάζεται εύκολα, η ηθική συμπεριφορά εδραιώνεται καθώς μεγαλώνουμε. Οι "περιβαλλοντολόγοι" θεωρούν τη δύναμη της κοινωνίας και των υπό-ομάδων της, σαν τους κυρίαρχους παράγοντες σε αυτή τη διαδικασία. Η ηθική, οι αξίες και οι στάσεις, όλα επηρεάζονται από τους γύρω μας. Κοινωνικοποιούμαστε μέσα σε ένα συγκεκριμένο πολιτιστικό περιβάλλον, και τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει την πορεία της παντοδύναμης αυτής διαδικασίας, λένε οι περιβαλλοντολόγοι. "Άλλοι - και ειδικότερα ο Ελβετός ψυχολόγος Ζάν Πιαζέ - διαπίστωσαν μια σχέση ανάμεσα στην ανάπτυξη των γνωστικών διεργασιών και στην κατανόηση προβλημάτων ηθικής, και πιστεύουν ότι αυτή η σχέση είναι αρκετή για να εξηγήσει ικανοποιητικά τη διεργασία της κοινωνικοποίησης. 
Υπάρχουν προσωπικές εμπειρίες αρκετά ισχυρές ώστε να αλλάξουν την πορεία στην εξέλιξη της προσωπικότητας. Σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά των ανθρώπων έχουν παρατηρηθεί σαν αποτέλεσμα γεγονότων όπως θρησκευτικός προσηλυτισμός, σοβαρή αρρώστια, θάνατος αγαπημένου προσώπου, οικονομική καταστροφή. 
Ίσως το μόνο θέμα πάνω στο οποίο η διαμάχη περιβάλλοντος - κληρονομικότητας έχει κάποιο νόημα, είναι το θέμα της νοημοσύνης. Και εδώ τα ευρήματα των μελετών είναι ιδιαίτερα δύσκολο να ερμηνευτούν, πράγμα, όμως, που δεν έχει εμποδίσει τους ανθρώπους να πάρουν ξεκάθαρες θέσεις για τη μια ή την άλλη άποψη.