Η ψυχολογία στην υπηρεσία σας
Η ψυχολογία δεν σχετίζεται μόνο με τον κόσμο γενικά. Σχετίζεται με τα άτομα μέσα στον κόσμο τους και μπορεί να εφαρμοστεί στην καθημερινή ζωή. Άλλα αρκετοί - ίσως οι πιο πολλοί - άνθρωποι απλώς δεν ξέρουν πως αυτή η επιστήμη του μυαλού και της συμπεριφοράς μπορεί να τους βοηθήσει να αντιμετωπίσουν ή να ξεπεράσουν τα προβλήματά τους. Ίσως γιατί πιστεύουν ότι η ψυχολογική γνώση βρίσκεται μόνο μέσα σε δυσνόητα ακαδημαικά συγγράμματα. 
   Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στον ψυχαναλυτή, τον ψυχίατρο και τον ψυχολόγο; Δεν είναι όλοι γιατροί του "μυαλού"; 
Ο ψυχαναλυτής πιστεύει και εφαρμόζει την ψυχανάλυση, τις θεωρίες και τις μεθόδους που αναπτύχθηκαν από τη δουλειά του Σίγκμουντ Φρόυντ και των μαθητών του. Αυτή είναι μια ειδική μέθοδος θεραπείας των ψυχικών διαταραχών μέσω της εξέτασης και ανίχνευσης των υποσυνείδητων μηχανισμών του πνεύματος. Οι αιτίες της διαταραχής - όπως απωθημένες παιδικές αναμνήσεις - έρχονται στην επιφάνεια και ταυτίζονται με τη θεραπευτική διαδικασία. Οι ψυχαναλυτές είναι συχνά πτυχιούχοι γιατροί με πρόσθετη εκπαίδευση στις αναλυτικές τεχνικές. Οι περισσότεροι πρέπει να περάσουν οι ίδιοι από ανάλυση σαν μέρος της εκπαίδευσής τους. 
Η ψυχιατρική είναι μια ειδικότητα της ιατρικής, "ιατρική του μυαλού", αν θέλετε. Όλοι οι ψυχίατροι είναι γιατροί. Η ψυχιατρική έχει σαν στόχο την πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία της ψυχικής ασθένειας. Σαν προέκταση της ιατρικής, η κοινή ψυχιατρική τείνει να θεωρεί "ψυχική ασθένεια" οποιαδήποτε παρέκκλιση ή ανωμαλία της συμπεριφοράς. Άλλοι πάλι περιορίζουν τη χρήση του όρου "ψυχική ασθένεια" μόνο σε περιπτώσεις σαν τη σχιζοφρένεια. Οι μέθοδοι θεραπείας ποικίλλουν ανάλογα με τον ψυχίατρο και τη φύση και έκταση των προβλημάτων του αρρώστου. Αυτές οι μέθοδοι περιλαμβάνουν ψυχοθεραπεία, χημειοθεραπεία και, πιο σπάνια, ηλεκτροσόκ. 
Η κυριότερη διαφορά ανάμεσα στον ψυχίατρο και τον κλινικό ψυχολόγο - αυτόν που έχει εκπαιδευτεί να ασχολείται με το άρρωστο μυαλό - Είναι ότι οι ψυχίατροι μπορούν, μαζί με την ψυχοθεραπεία, να χρησιμοποιήσουν φάρμακα και ηλεκτροσόκ, στην προσπάθειά τους να αλλάξουν μια συμπεριφορά ή να θεραπεύσουν μια αρρώστια. Οι ψυχολόγοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν μόνο την ψυχοθεραπεία. Παρόλα αυτά, ο ψυχολόγος ξεκινάει με βάση ένα πολύ ευρύτερο φάσμα μελέτης και εμπειρίας απ ότι ο ψυχίατρος. Ο ψυχολόγος έχει ήδη μελετήσει τη συμπεριφορά των ζώων και των ανθρώπων, κάτω από φυσιολογικές και μη συνθήκες, ελπίζοντας να εξηγήσει γιατί οι οργανισμοί συμπεριφέρονται όπως συμπεριφέρονται στην καθημερινή ζωή. 
   Σε τι είδους προβλήματα μπορούν να βοηθήσουν οι ψυχολόγοι; 
Το μέλημα της ψυχολογίας, σαν επάγγελμα, είναι η ευημερία των ανθρώπων. Προϋποθέτει ότι οι υγιείς άνθρωποι κάνουν μια υγιή κοινωνία, που με τη σειρά της κάνει τη ζωή των ανθρώπων ευχάριστη και αποδοτική. Για να το πετύχουν αυτό, οι ψυχολόγοι προσπαθούν να καταλάβουν πως και γιατί οι άνθρωποι δρουν με έναν ορισμένο τρόπο. Υπάρχουν τουλάχιστον 30 υποδιαιρέσεις στην άσκηση της ψυχολογίας, μερικές τώρα πια θεωρούνται εξειδικευμένες περιοχές με διαφορετική ιστορική συμβολή στη γενικότερη επιστήμη της ψυχολογίας. 
   Θα μου είναι γνωστά αυτά που κάνουν οι ψυχολόγοι; 
Σίγουρα κάπου θα τους έχετε συναντήσει. Οι ψυχολόγοι δουλεύουν σε σχολεία, σε συμβουλευτικές υπηρεσίες, ασχολούνται με την παιδική ψυχολογία, την κοινωνική, την της φυσιολογίας, την πειραματική, τη βιομηχανική, την επαγγελματική, τη μηχανική και διαστημική, τη στρατιωτική, την ψυχοθεραπευτική και την κλινική. Ακόμα και στην πολιτική οι ψυχολόγοι έχουν κληθεί να δώσουν τη γνώμη τους για πλήθος θεμάτων, όπως οι φυλετικές διακρίσεις και η βια στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η πολεμική στρατηγική και οι συνθήκες ζωής στις πόλεις. 
Χιλιάδες πειράματα γίνονται σε όλο τον κόσμο κάθε χρόνο, πάνω σε θέματα πολύ διαφορετικά μεταξύ τους, όπως τα αίτια της αριστεροχειρίας ή το τι προκαλεί το παίξιμο των βλεφάρων, για το πως οι άνθρωποι μπορούν να κόψουν τον πιοτό, το κάπνισμα ή τα ναρκωτικά, τι είδους ανατροφή ευνοεί τα παιδιά, πως να προληφθούν οι ψυχικές αρρώστιες ή οι διαταραχές συμπεριφοράς, πως να γίνουν οι άνθρωποι αποτελεσματικοί και συνεργάσιμοι. Σχεδόν όλες οι απόψεις της ζωής ερευνώνται από τους ψυχολόγους. Κανένα πρόβλημα δεν είναι τόσο άσχετο με την ανθρώπινη συμπεριφορά, ώστε να μην μπορούν να βοηθήσουν. 
Παρόλες τις διαφορετικές και φαινομενικά αντίθετες θεωρίες, παρόλα τα ανεκπαίδευτα και, καμιά φορά, επικίνδυνα "ψώνια" που επιμένουν να αυτό-αποκαλούνται ψυχολόγοι, η ψυχολογία στις μέρες μας είναι μια αναγνωρισμένη επιστήμη όπως η νομική και η ιατρική (και μπορεί να έχει συνεργασία και με τις δυο). 
   Οι περισσότεροι ψυχολόγοι δουλεύουν στις κλινικές με τους ψυχικά άρρωστους; 
Οι κλινικοί ψυχολόγοι αποτελούν περίπου το ένα τρίτο των ψυχολόγων όλου του κόσμου. Έχουν μεγάλη θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση, που συνήθως τελειώνει με νοσοκομειακή εξάσκηση, και μια διδακτορική διατριβή. Έτσι προετοιμάζονται για διάγνωση, θεραπεία και "συμβουλευτική" πολλών και ποικίλων προβλημάτων (από ελαφρά προβλήματα προσαρμογής, οικογενειακές εντάσεις, συζυγικές και σεξουαλικές διαφωνίες μέχρι και νοητική καθυστέρηση, τοξικομανία και εγκληματικότητα). Ακόμα και οι πιο σοβαρές ψυχικές αρρώστιες και διαταραχές συμπεριφοράς ανήκουν στη δικαιοδοσία τους. Οι κλινικοί ψυχολόγοι δουλεύουν σε ψυχιατρεία, σε ιδρύματα για γέρους και νοητικά καθυστερημένους, σε κέντρα αποκατάστασης καθώς και ιδιωτικά, πιθανόν με μια ομάδα συνεργατών. Στις μέρες μας, όλο και περισσότεροι κλινικοί ψυχολόγοι ασχολούνται με την ιδιωτική άσκηση του επαγγέλματος. 
   Τι γίνεται με τις άλλες ειδικότητες; 
Η κοινωνιολογική ψυχολογία είναι μια σημαντική ειδικότητα που μελετά τα άτομα μέσα στο φυσικό, κοινωνικό και πολιτιστικό τους περιβάλλον. Οι κοινωνιολόγοι χρησιμοποιούν την "παρατήρηση" σαν την κυριότερη μέθοδο μελέτης και έρευνας, όταν εξετάζουν τις ψυχολογικές βάσεις της κοινωνικής ζωής. Οι περισσότεροι δουλεύουν σε πανεπιστημιακά ή ερευνητικά ιδρύματα. Άλλοι βοηθούν στην έρευνα της αγοράς και τη διαφήμιση. Πολλοί επίσης εφαρμόζουν τα ερευνητικά ευρήματα για πρακτικά θέματα, όπως η διδασκαλία κοινωνικών "δεξιοτήτων" σε αυτούς που θέλουν να βελτιώσουν τις σχέσεις τους με τους άλλους. 
   Οι εκπαιδευτικοί ψυχολόγοι συχνά δουλεύουν στην τοπική εκπαίδευση ή σε παιδαγωγικά κέντρα και κρατικούς φορείς που διαθέτουν υπηρεσίες σχολικής ψυχολογίας. Μπορεί ο ρόλος τους να είναι συμβουλευτικός ή μπορεί να παίρνουν μέρος σε ερευνητικά προγράμματα που έχουν σαν σκοπό τη βελτίωση της εκπαίδευσης. Αυτά τα προγράμματα μπορεί να καλύπτουν θέματα όπως η πιο αποτελεσματική χρήση των οπτικών βοηθημάτων ή η βελτίωση των σχέσεων γονιών-παιδιών και δασκάλων. Οι εκπαιδευτικοί ψυχολόγοι εφαρμόζουν τα ευρήματα τους με διάφορους τρόπους - εκπαιδεύουν σχολικούς ψυχολόγους, δασκάλους και κοινωνικούς λειτουργούς για καθοδήγηση, συμβουλευτική και θεραπεία. Βοηθούν ακόμα στη διάγνωση και επίλυση των προβλημάτων του παιδιού στο σπίτι και στο σχολείο. 
   Μπορούν οι ψυχολόγοι να με βοηθήσουν στη δουλειά μου; 
Ναι, και πάλι. Οι βιομηχανικοί ψυχολόγοι ασχολούνται με την "αποκατάσταση" του ανθρωπίνου στοιχείου στη βιομηχανία, και με τη βελτίωση της αποδοτικότητας. Κάνουν έρευνες πάνω σε κάθε πλευρά της εργασίας - ικανοποίηση στη δουλειά, συχνότητα ατυχημάτων, επιλογή προσωπικού, παραγωγικότητα κλπ. Μπορεί να οργανώσουν εκπαιδευτικά προγράμματα για τη βελτίωση της ποιότητας και της απόδοσης των εργαζομένων, από το γενικό διευθυντή μέχρι τις καθαρίστριες. 
Οι τεχνολογικοί ψυχολόγοι είναι ακόμα πιο ειδικευμένοι. Μελετούν τη σχέση μεταξύ ανθρώπων και μηχανών με σκοπό να σχεδιάσουν μηχανήματα που να ταιριάζουν καλύτερα στον ανθρώπινο τρόπο λειτουργίας, σε πολλά επίπεδα - από την τοποθέτηση μοχλών ελέγχου σε ένα υπερηχητικό αεροσκάφος μέχρι τη βελτίωση της υποδοχής ενός ηλεκτρικού λαμπτήρα. Θα συναντήσετε όρους όπως η εργονομία (το συνταίριασμα των ανθρωπίνων χαρακτηριστικών) και η βιοτεχνολογία (ο συνδυασμός ανθρώπων και μηχανών). 
   Η ψυχολογία, λοιπόν, δεν είναι μόνο ένας κλάδος όπως η "μάθηση" ή η "προσωπικότητα", άλλα καλύπτει όλες μας τις πράξεις; 
Ένας ψυχολόγος μπορεί να φανεί χρήσιμος σε κάθε πλευρά της ζωής. Υπάρχουν ψυχολόγοι που προσπαθούν να καλλιεργήσουν στο υψηλότερο δυνατό σημείο τις ανθρώπινες δυνατότητες με πρακτικούς και αποδοτικούς τρόπους. Υπάρχουν οι πειραματικοί ψυχολόγοι που χρησιμοποιούν ακριβείς επιστημονικές μεθόδους για να ερευνήσουν τις αντιδράσεις των ατόμων προς το περιβάλλον τους. Το πείραμα (και ο έλεγχος των υποθέσεων) χρησιμοποιείται και σε άλλες περιοχές της ψυχολογίας. Έτσι οι φυσιοψυχολόγοι προσπαθούν να ανακαλύψουν τις σχέσεις ανάμεσα στις βιολογικές λειτουργίες εγκεφάλου και σώματος και την ανθρώπινη συμπεριφορά. 
   Δεν δουλεύουν όλοι με τον ίδιο τρόπο; 
Οι ψυχολόγοι μπορούν να διαλέξουν διάφορους τρόπους εργασίας. Για παράδειγμα, οι νευροφυσιολόγοι αρχικά ανακάλυψαν ότι ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου παράγουν διαφορετικά συναισθήματα, όπως ο πόνος και η ευχαρίστηση. Ύστερα από συστηματική επανάληψη, οι νευροφυσιολόγοι καθιέρωσαν την άποψη ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά ελέγχεται από τη δραστηριότητα του εγκεφάλου και των νευρώνων. Αυτή φαίνεται να είναι μια ικανοποιητική άποψη για τη διερεύνηση ορισμένων ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, όπως η μάθηση. Δεν επαρκεί όμως για να εξηγήσει πολύ πιο περίπλοκες διεργασίες. 
Η ψυχανάλυση είναι κάτι τελείως διαφορετικό. Είναι πολύπλοκο σύνολο θεωριών, βασισμένων θεωριών, βασισμένων στην παρατήρηση. Άλλα οι ερμηνείες της είναι γεμάτες εικασίες. Η ψυχανάλυση πιστεύει ότι το μεγαλύτερο μέρος της συμπεριφοράς μας επηρεάζεται (ακόμα και κατευθύνεται) από πλήθος επιθυμιών και ενστίκτων που είναι βαθιά θαμμένα στο υποσυνείδητο μας και για τα οποία δεν έχουμε καμιά επίγνωση. Οι ψυχαναλυτές πιστεύουν ότι η διεργασία της συνειδητοποίησης των υποσυνείδητων συναισθημάτων βοηθάει το άτομο σε μια καλύτερη κατανόηση των προβλημάτων του και το οδηγεί στην ψυχολογικοί ωρίμανση και ολοκλήρωση. 
Η άποψη της θεωρίας της συμπεριφοράς ή της μάθησης βρίσκεται κάπου ανάμεσα στις δυο προηγούμενες μεθόδους. Οι ψυχολόγοι αυτής της σχολής είναι εκπαιδευμένοι να παρατηρούν τη συμπεριφορά του ανθρώπου για να κατανοήσουν την κατάστασή του. Κανείς εκτός από μας τους ίδιους δεν μπορεί να ξέρει πως αισθανόμαστε. Ίσως μαντεύουν, άλλα κυρίως βασίζονται σε αυτά που εμείς τους λέμε. Αυτό όμως μπορεί να οδηγήσει σε λάθος συμπεράσματα. Έτσι, οι εκπαιδευμένοι παρατηρητές χρησιμοποιούν σταθμισμένα κριτήρια που βοηθούν στην ερμηνεία της συμπεριφοράς. 
Αυτή η "συμπεριφορική" θεωρία ονομάζεται - ερέθισμα (αυτό που βλέπει κανείς) - απάντηση (η αντίδραση στο ερέθισμα), ή, πιο σύντομα, Ε-Α. Οι ψυχολόγοι της συμπεριφοράς ενδιαφέρονται πιο πολύ για τα ερεθίσματα και τις αντιδράσεις των ανθρώπων σε αυτά, παρά για το τι γίνεται μέσα στο άτομο. Οι ψυχολόγοι "Ε-Α" και οι ψυχαναλυτές - παρόλο που επιφανειακά μπορεί οι απόψεις τους να μοιάζουν - διαφέρουν στο τι θεωρούν "δεδομένο", στο πως συλλέγουν τα ευρήματα τους και, κυρίως, στον τρόπο που αιτιολογούν την ανθρώπινη συμπεριφορά. 
   Οι τρεις αυτές θεωρίες ή απόψεις εξαντλούν όλες τις πιθανότητες; 
Όχι, υπάρχουν και άλλες. Η υπαρξιστική ψυχολογία υποστηρίζει με αισιοδοξία ότι οι άνθρωποι είναι "ελεύθεροι" να διαλέξουν και να καθορίσουν τις πράξεις τους, ότι είναι υπόλογοι στον εαυτό τους για ο΄τι κάνουν. Ένα δυνατό κίνητρο για "αυτοπραγμάτωση" μας οδηγεί προς τα εμπρός καθώς προσπαθούμε να αξιοποιήσουμε στη ζωή το δυναμικό μας. Και ο απώτερος σκοπός είναι η πραγματοποίηση αυτού του δυναμικού. 
   Συναντιόνται ποτέ αυτές οι διαφορετικές απόψεις; 
Η γνωστική ψυχολογία συνδυάζει μερικές, αν όχι όλες, από αυτές τις απόψεις. Εδώ "γνωστική" σημαίνει τη διεργασία μέσω της οποίας σκεφτόμαστε τα πράγματα, τα βλέπουμε και ξέρουμε ότι υπάρχουν. Οι ψυχολόγοι αυτού του κλάδου υποστηρίζουν ότι καθώς τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος τραβούν την προσοχή μας και επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας, επαναφέρουμε στη μνήμη μας προηγούμενες εμπειρίες. Ερευνούν τις νοητικές διεργασίες που είναι υπεύθυνες για αυτή την επαναφορά της μνήμης. Εξετάζοντας αρχικά τα μεμονωμένα στοιχεία, μετά είναι πιο εύκολο να "συναρμολογήσουν" μια γενική εικόνα της συμπεριφοράς. 
   Άραγε ο συμπεριφοριστής, ο ψυχαναλυτής και ο "γνωστικιστής" θα αντιμετωπίσουν τελείως διαφορετικά το ίδιο πρόβλημα; Ποιος από τους τρεις θα έχει δίκιο; 
Οι ψυχολόγοι, όποιος και αν είναι ο προσανατολισμός τους, θα αντιμετωπίσουν τη μεγάλη ποικιλία ανθρωπίνων προβλημάτων με τον καλύτερο τρόπο που τους επιτρέπει η εκπαίδευσή τους. Πολλοί ψυχολόγοι δεν προσκαλούνται σε μια μόνο "σχολή". Προσαρμόζουν τις μεθόδους τους ανάλογα με το πρόβλημα που έχουν να αντιμετωπίσουν. Αυτή είναι η εκλεκτική προσέγγιση του θέματος. Υποθέσεις, θεωρίες και επίπεδο ανάλυσης και θεραπείας καθορίζονται από την κάθε περίπτωση και όχι από την κυρίαρχη θεωρητική κατεύθυνση. Είναι δυνατό να αποφασίσει κανείς ποιος έχει δίκιο μόνο εξετάζοντας τα αποτελέσματα. Και αν τα αποτελέσματα είναι "θετικά" ή "αρνητικά" εξαρτάται αποκλειστικά από τα κριτήρια που έχει θεσπίσει ο θεραπευτής ή ο ερευνητής. 
   Πως θα βρω τον πιο κατάλληλο ψυχολόγο για τα δικά μου προβλήματα; 
Ο πρωταρχικός κάνονας είναι - βεβαιωθείτε ότι ο ψυχολόγος σας είναι σωστά εκπαιδευμένος και έχει όλα τα απαραίτητα προσόντα. Πέρα από αυτό είναι προτιμότερο να διαλέξετε κάποιον που να συμφωνείτε μαζί του στο θεωρητικό επίπεδο. Πρέπει να βεβαιωθείτε ότι οι γνώσεις του καλύπτουν την περιοχή των προβλημάτων σας και ότι είναι ένας άνθρωπος που τον βρίσκετε ευχάριστο. Αλλιώς δεν υπάρχουν πολλές ελπίδες για εποικοδομητική συνεργασία. 
   Εφόσον υπάρχουν τόσες πολλές κατηγορίες ψυχολόγων - που μάλιστα διαφωνούν μεταξύ τους - πως γίνεται να είναι η ψυχολογία μια αποδοτική επιστήμη; 
Όλοι οι ψυχολόγοι είναι απολυτά αφοσιωμένοι στις επαγγελματικές μεθόδους και τους κοινούς στόχους όλων των κλάδων - περιγραφή, εξήγηση, κατανόηση, ερμηνεία, πρόγνωση και έλεγχο. Αυτά τα στάδια στη διαδικασία της κατανόησης και ανάπτυξης του ανθρωπίνου πνεύματος και σώματος, τα εφαρμόζουν συνέχεια στην προσπάθεια τους να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής μας, πράγμα που είναι και ο απώτερος στόχος της ψυχολογίας και όλων των ψυχολόγων. 
Εισπνοή - εκπνοή, εισπνοή - εκπνοή - η καρδιά χτυπά ασταμάτητα - ξύπνιοι ή κοιμισμένοι, συλλογισμένοι ή χαρούμενοι, η καρδιά μας χτυπάει συνέχεια. Τα βλέφαρά μας ανοιγοκλείνουν όταν τα θαμπώσει δυνατό φως, φέρνουμε το χέρι στη μύτη όταν μας ενοχλεί. Νομίζετε ότι πρέπει να συγκεντρωθούμε ιδιαίτερα για να κάνουμε αυτές τις κινήσεις; Όχι βέβαια. 
Άλλα, όταν οδηγούμε, όταν γράφουμε, όταν μαγειρεύουμε, όλες οι πράξεις που συνοδεύουν αυτές τις δραστηρίοτητες πρέπει να βρίσκονται κάτω από ακριβή και συνειδητό έλεγχο. Ακόμα και τότε η επίδοσή μας μπορεί να είναι αποτελεσματική και γεμάτη χάρη ή αδέξια και ανεπαρκής χωρίς να μπορούμε να κάνουμε τίποτα γιαυτό. Έτσι το να πιστέψουμε ότι μέσα μας υπάρχουν διάφορα είδη δραστηριότητας, δεν είναι καθόλου λάθος. 
Άλλα στην πραγματικότητα όλα αυτά είναι διαφορετικές εκδηλώσεις ενός και μόνου, καλά οργανωμένου συστήματος - απλά όργανα στην περίτεχνα ενορχηστρωμένη αρμονία των απέραντων φυσιολογικών δυνατοτήτων μας.