Για τον απλό άνθρωπο είναι εύκολο να δώσει έναν ορισμό της νοημοσύνης, ακόμα και να τη διαφοροποιήσει από την απλή "εξυπνάδα" ή τη "σοφία". Άλλα ύστερα από έναν αιώνα έρευνας και διαμάχης, δεν υπάρχει πουθενά στον κόσμο μια πλειοψηφία ψυχολόγων που θα συμφωνούσαν σε ένα συγκεκριμένο ορισμό της λέξης. Παρόλα αυτά, τα τεστ νοημοσύνης και ειδικών ικανοτήτων είναι το κυριότερο σημείο επαφής του κοινού με το επάγγελμα του ψυχολόγου. Η ερμηνεία των αποτελεσμάτων έχει γίνει θέμα μεγάλης διαμάχης με σημαντικές κοινωνικές και εκπαιδευτικές προεκτάσεις που έχουν φτάσει να επηρεάζουν και τον τρόπο που κυβερνιούνται οι κοινωνίες.
Τα τεστ νοημοσύνης ξεκίνησαν από τη Γαλλία, στις αρχές του αιώνα μας. Οι εκπαιδευτικές αρχές του Παρισιού, λειτουργώντας με την αρχή της "επιτυχίας/αποτυχίας" (που ακόμα χαρακτηρίζει τα περισσότερα εκπαιδευτικά συστήματα Δυτικού τύπου) και θέλοντας να ταξινομήσουν κατά κατηγορίες τα πάντα (χαρακτηριστικό κάθε αναπτυγμένης γραφειοκρατίας) προσπαθούσαν να βρουν τρόπους για να προβλέψουν τη σχολική επίδοση των παιδιών. Ο άνθρωπος που συμβουλεύτηκαν, ο Αλφρέ Μπινέ, δημιούργησε ένα "εργαλείο" που ανταποκρινόταν ακριβώς σε αυτή την ανάγκη. Οι δοκιμασίες του Μπινέ περιλαμβάνουν μια σειρά από ερωτήσεις που γίνονται όλο και πιο δύσκολες και που έχουν σκοπό να αποκαλύψουν το επίπεδο της ικανότητας στις διάφορες νοητικές διεργασίες. Πρέπει να τονιστεί ότι δεν ήταν έτσι σχεδιασμένες ώστε να δώσουν ένα απόλυτο μέτρο της "νοημοσύνης" (όπως μετράμε το μήκος με μια μεζούρα), άλλα να παρέχουν σχετικές και συγκριτικές αποκλίσεις από το μέσο όρο.
Οι δοκιμασίες του Μπινέ αναθεωρήθηκαν και χρησιμοποιούνται σήμερα με την εξελιγμένη τους μορφή που ονομάζεται Στάνφορντ - Μπινέ. Για να "σταθμιστεί" μια δοκιμασία, δίνεται πρώτα σε ένα μεγάλο και αντιπροσωπευτικό δείγμα όλου του πληθυσμού, και βγαίνει ένας μέσος όρος. Η επίδοση του κάθε ατόμου συγκρίνεται με αυτό το μέσο όρο και το αποτέλεσμα της σύγκρισης είναι ο Δείκτης Νοημοσύνης (Intelligence Quotient-IQ), που εκφράζεται σε εκατοστιαία μορφή. Για παράδειγμα, ένας Δ.Ν. 125 σημαίνει ότι το άτομο αποδίδει σε αυτή τη δοκιμασία κατά 25 τοις εκατό καλύτερα από το μέσο όρο (που είναι 100). Κάτω από τις ίδιες συνθήκες, και μέσα στο ίδιο κοινωνικό - πολιτιστικό πλαίσιο, ο Δείκτης Νοημοσύνης είναι μια καλή ένδειξη και πρόβλεψη της μελλοντικής επίδοσης των μαθητών. Άλλα παράγοντες όπως, μια "κακή νύχτα" η το γεγονός ότι το παιδί δεν εξετάζεται στη μητρική του γλώσσα, η ότι οι γονείς δεν έχουν πολλές προσδοκίες, μπορούν να οδηγήσουν σε μια τελείως λανθασμένη εικόνα του νοητικού δυναμικού του παιδιού.
Αυτό μπορεί να μην είχε σημασία αν δεν έπαιρναν οι γονείς, οι δάσκαλοι, οι εργοδότες τους Δείκτες Νοημοσύνης τόσο πολύ στα σοβαρά. Οι προσδοκίες τους, βασισμένες σε λανθασμένη ερμηνεία των αποτελεσμάτων, μπορεί να επηρεάσουν αποφασιστικά την παραπέρα απόδοση των παιδιών που έχουν ήδη "στιγματιστεί" με το μαγικό νούμερο του Δ.Ν. Αυτό είναι κάτι σαν αυτό-εκπληρούμενη προφητεία - Επειδή ένα παιδί έχει χαμηλό Δ.Ν. όλοι περιμένουν να πάρει κακούς βαθμούς στο σχολείο. Στο τέλος το ίδιο το παιδί περιμένει να πάρει κακούς βαθμούς (και τελικά τους παίρνει).
Σε έναν ιδανικό κόσμο, ο καθένας θα έπρεπε να συμφωνεί ότι οι δοκιμασίες νοημοσύνης μετράνε την ικανότητα μας να αποδίδουμε καλά στις δοκιμασίες αυτές. Τότε δε θα υπήρχαν οι βλαβερές κατηγοριοποιήσεις σε καλούς και κακούς, ανώτερους και κατώτερους, έξυπνους και βλάκες. Άλλα ο κόσμος δεν είναι ιδανικός και ο καθένας θέλει να ξέρει που βρίσκεται σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους. Οι περισσότερες κοινωνίες επιμένουν ότι για λόγους κυβερνητικής και κοινωνικής πολιτικής πρέπει να καταγράφεται το "ανθρώπινο δυναμικό". Οι γραφειοκράτες πάντα θέλουν να διαφοροποιούν ανάμεσα σε αυτούς που είναι δυναμικά χρήσιμοι και τους άχρηστους, ανάμεσα στους μοντέρνους και τους συντηρητικούς, τους "ταραξίες" και τους πειθήνιους, η οποιοδήποτε άλλο ζευγάρι αντίθετων μπορείτε να φανταστείτε.
Τεστ προσωπικότητας
Με αυτές τις συνθήκες χρειαζόμαστε δοκιμασίες που να μας δίνουν περισσότερες και πιο περιεκτικές πληροφορίες. Τα τεστ προσωπικότητας, που προσπαθούν να διερευνήσουν ικανότητες πέρα από τη νοημοσύνη, χρησιμοποιούνται πολύ στις μέρες μας. Μερικά από αυτά είναι σε μορφή ερωτηματολογίου όπως το Minnesota Multiphasic Personality Inventory-MMPI (πολυδιάστατο ερωτηματολόγιο προσωπικότητας της Μινεσότα), όπου ο ερωτώμενος απαντά "ναι", "όχι", ή "δεν ξέρω", σε μια σειρά από υποκειμενικές ερωτήσεις ("Δεν με ενδιαφέρει η εμφάνισή μου", "Συχνά αισθάνομαι ότι ζω μέσα σε ένα όνειρο" κλπ). Ειδικά εκπαιδευμένοι ψυχολόγοι μπορούν από τις απαντήσεις να βγάλουν γενικά συμπεράσματα για την προσωπικότητα του ατόμου και να διαπιστώσουν αν υπάρχουν ενδείξεις σοβαρών ψυχολογικών διαταραχών.
Άλλες δοκιμασίες προσωπικότητας είναι οι προβλητικές, όπου το άτομο προβάλλει τις δικές του ιδέες σε λεκτικά η εικονικά ερεθίσματα που είναι επίτηδες ασαφή η ουδέτερα. Το τεστ Ρόρσαχ χρησιμοποιεί μουτζούρες από μελάνι, ενώ το Θεματικό Συναισθηματικό Τεστ Thematic Apperception Test-TAT) χρησιμοποιεί εικόνες ενός η δυο ανθρώπων. Τα θέματα που αναπτύσσει το άτομο, μιλώντας για αυτές τις εικόνες, μπορούν να αναλυθούν και να υποδείξουν πόσο κοντά η μακριά βρίσκεται από το "φυσιολογικό" πρότυπο της προσωπικότητας.
Τα τεστ νοημοσύνης ξεκίνησαν από τη Γαλλία, στις αρχές του αιώνα μας. Οι εκπαιδευτικές αρχές του Παρισιού, λειτουργώντας με την αρχή της "επιτυχίας/αποτυχίας" (που ακόμα χαρακτηρίζει τα περισσότερα εκπαιδευτικά συστήματα Δυτικού τύπου) και θέλοντας να ταξινομήσουν κατά κατηγορίες τα πάντα (χαρακτηριστικό κάθε αναπτυγμένης γραφειοκρατίας) προσπαθούσαν να βρουν τρόπους για να προβλέψουν τη σχολική επίδοση των παιδιών. Ο άνθρωπος που συμβουλεύτηκαν, ο Αλφρέ Μπινέ, δημιούργησε ένα "εργαλείο" που ανταποκρινόταν ακριβώς σε αυτή την ανάγκη. Οι δοκιμασίες του Μπινέ περιλαμβάνουν μια σειρά από ερωτήσεις που γίνονται όλο και πιο δύσκολες και που έχουν σκοπό να αποκαλύψουν το επίπεδο της ικανότητας στις διάφορες νοητικές διεργασίες. Πρέπει να τονιστεί ότι δεν ήταν έτσι σχεδιασμένες ώστε να δώσουν ένα απόλυτο μέτρο της "νοημοσύνης" (όπως μετράμε το μήκος με μια μεζούρα), άλλα να παρέχουν σχετικές και συγκριτικές αποκλίσεις από το μέσο όρο.
Οι δοκιμασίες του Μπινέ αναθεωρήθηκαν και χρησιμοποιούνται σήμερα με την εξελιγμένη τους μορφή που ονομάζεται Στάνφορντ - Μπινέ. Για να "σταθμιστεί" μια δοκιμασία, δίνεται πρώτα σε ένα μεγάλο και αντιπροσωπευτικό δείγμα όλου του πληθυσμού, και βγαίνει ένας μέσος όρος. Η επίδοση του κάθε ατόμου συγκρίνεται με αυτό το μέσο όρο και το αποτέλεσμα της σύγκρισης είναι ο Δείκτης Νοημοσύνης (Intelligence Quotient-IQ), που εκφράζεται σε εκατοστιαία μορφή. Για παράδειγμα, ένας Δ.Ν. 125 σημαίνει ότι το άτομο αποδίδει σε αυτή τη δοκιμασία κατά 25 τοις εκατό καλύτερα από το μέσο όρο (που είναι 100). Κάτω από τις ίδιες συνθήκες, και μέσα στο ίδιο κοινωνικό - πολιτιστικό πλαίσιο, ο Δείκτης Νοημοσύνης είναι μια καλή ένδειξη και πρόβλεψη της μελλοντικής επίδοσης των μαθητών. Άλλα παράγοντες όπως, μια "κακή νύχτα" η το γεγονός ότι το παιδί δεν εξετάζεται στη μητρική του γλώσσα, η ότι οι γονείς δεν έχουν πολλές προσδοκίες, μπορούν να οδηγήσουν σε μια τελείως λανθασμένη εικόνα του νοητικού δυναμικού του παιδιού.
Αυτό μπορεί να μην είχε σημασία αν δεν έπαιρναν οι γονείς, οι δάσκαλοι, οι εργοδότες τους Δείκτες Νοημοσύνης τόσο πολύ στα σοβαρά. Οι προσδοκίες τους, βασισμένες σε λανθασμένη ερμηνεία των αποτελεσμάτων, μπορεί να επηρεάσουν αποφασιστικά την παραπέρα απόδοση των παιδιών που έχουν ήδη "στιγματιστεί" με το μαγικό νούμερο του Δ.Ν. Αυτό είναι κάτι σαν αυτό-εκπληρούμενη προφητεία - Επειδή ένα παιδί έχει χαμηλό Δ.Ν. όλοι περιμένουν να πάρει κακούς βαθμούς στο σχολείο. Στο τέλος το ίδιο το παιδί περιμένει να πάρει κακούς βαθμούς (και τελικά τους παίρνει).
Σε έναν ιδανικό κόσμο, ο καθένας θα έπρεπε να συμφωνεί ότι οι δοκιμασίες νοημοσύνης μετράνε την ικανότητα μας να αποδίδουμε καλά στις δοκιμασίες αυτές. Τότε δε θα υπήρχαν οι βλαβερές κατηγοριοποιήσεις σε καλούς και κακούς, ανώτερους και κατώτερους, έξυπνους και βλάκες. Άλλα ο κόσμος δεν είναι ιδανικός και ο καθένας θέλει να ξέρει που βρίσκεται σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους. Οι περισσότερες κοινωνίες επιμένουν ότι για λόγους κυβερνητικής και κοινωνικής πολιτικής πρέπει να καταγράφεται το "ανθρώπινο δυναμικό". Οι γραφειοκράτες πάντα θέλουν να διαφοροποιούν ανάμεσα σε αυτούς που είναι δυναμικά χρήσιμοι και τους άχρηστους, ανάμεσα στους μοντέρνους και τους συντηρητικούς, τους "ταραξίες" και τους πειθήνιους, η οποιοδήποτε άλλο ζευγάρι αντίθετων μπορείτε να φανταστείτε.
Τεστ προσωπικότητας
Με αυτές τις συνθήκες χρειαζόμαστε δοκιμασίες που να μας δίνουν περισσότερες και πιο περιεκτικές πληροφορίες. Τα τεστ προσωπικότητας, που προσπαθούν να διερευνήσουν ικανότητες πέρα από τη νοημοσύνη, χρησιμοποιούνται πολύ στις μέρες μας. Μερικά από αυτά είναι σε μορφή ερωτηματολογίου όπως το Minnesota Multiphasic Personality Inventory-MMPI (πολυδιάστατο ερωτηματολόγιο προσωπικότητας της Μινεσότα), όπου ο ερωτώμενος απαντά "ναι", "όχι", ή "δεν ξέρω", σε μια σειρά από υποκειμενικές ερωτήσεις ("Δεν με ενδιαφέρει η εμφάνισή μου", "Συχνά αισθάνομαι ότι ζω μέσα σε ένα όνειρο" κλπ). Ειδικά εκπαιδευμένοι ψυχολόγοι μπορούν από τις απαντήσεις να βγάλουν γενικά συμπεράσματα για την προσωπικότητα του ατόμου και να διαπιστώσουν αν υπάρχουν ενδείξεις σοβαρών ψυχολογικών διαταραχών.
Άλλες δοκιμασίες προσωπικότητας είναι οι προβλητικές, όπου το άτομο προβάλλει τις δικές του ιδέες σε λεκτικά η εικονικά ερεθίσματα που είναι επίτηδες ασαφή η ουδέτερα. Το τεστ Ρόρσαχ χρησιμοποιεί μουτζούρες από μελάνι, ενώ το Θεματικό Συναισθηματικό Τεστ Thematic Apperception Test-TAT) χρησιμοποιεί εικόνες ενός η δυο ανθρώπων. Τα θέματα που αναπτύσσει το άτομο, μιλώντας για αυτές τις εικόνες, μπορούν να αναλυθούν και να υποδείξουν πόσο κοντά η μακριά βρίσκεται από το "φυσιολογικό" πρότυπο της προσωπικότητας.
